"ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ..." ΑΠΟ ΤΟΝ "ΑΡΤΟ ΖΩΗΣ"

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

U. Duchrow-F.J. Hinkelammert, Ἰδιοκτησία γιά τούς ἀνθρώπους, ὄχι γιά τό κέρδος, μετ. Θ. Δρίτσας, Κ.Σπαθαράκης, «Ἄρτος Ζωῆς», Ἀθήνα 2013, σελ. 335. 

Στό παρόν βιβλίο οἱ συγγραφεῖς –καθηγητές στά Πανεπιστήμια τῆς Χαϊδελβέργης καί τῆς Χιλῆς ἀντιστοίχως- ἐξετάζουν ἱστορικά καί κριτικά τίς συνθῆκες πού συνέβαλαν στην ἀνάδυση καί στήν ἑδραίωση τῆς οἰκονομικῆς παγκοσμιοποιήσεως. 

Ἐάν εἶναι δεκτό ὅτι ἡ ἰδιοκτησία πού μπορεῖ νά παράγει κέρδος ἔχει γίνει κεφάλαιο, τότε εἶναι δυνατόν νά ἀντιληφθεῖ κανείς ὅτι ἡ συσσώρευση ἰδιοκτησίας καθίσταται ἐπικίνδυνη γιά τήν βιωσιμότητα τῆς ἀνθρώπινης κοινότητας (σ. 11, σ. 12). Ἄλλωστε εἶναι γνωστό ὅτι ὁ καπιταλισμός ὡς οἰκονομικό σύστημα στοχεύει στήν μεγιστοποίηση τοῦ κέρδους, ἀλλά αὐτό γίνεται ἐν γένει χωρίς σεβασμό στήν ἀνθρώπινη ζωή καί τήν φύση. 

Τά τέσσερα πρῶτα κεφάλαια τοῦ βιβλίου ἔχουν ἱστορικό κατά βάσιν χαρακτῆρα, ἀναφερόμενα στήν ἰδιοκτησία στήν βιβλική παράδοση, τόσο τήν ἰουδαϊκή ὅσο καί τήν πρώϊμη χριστιανική, στήν ἐποχή τοῦ μεσαίωνα καί στούς νεωτέρους χρόνους (μέ ἰδιαίτερες ἑρμηνευτικές προσεγγίσεις τῶν ἀπόψεων τοῦ Τζών Λόκ, ὁ ὁποῖος, κατά τούς συγγραφεῖς, «νομιμοποίησε τήν ἀνάληψη τῆς πολιτικῆς ἐξουσίας ἀπό τούς μεγάλους γαιοκτήμονες» κατά τήν ἐπανάσταση τοῦ 1648). 

Ὁπωσδήποτε εἶναι ἐνδιαφέρουσες οἱ τοποθετήσεις τῶν συγγραφέων στό φαινόμενο τῆς παγκοσμιοποιημένης καπιταλιστικῆς οἰκονομίας (σ. 139 κἑξ.), ἡ ὁποία ἐπιβάλλεται πλέον στούς λαούς μέσῳ τοῦ λεγομένου «πολιτιστικοῦ καπιταλισμοῦ» (σ. 153), ἐκφραζόμενου μέ νέες μορφές διασκεδάσεως καί ἠθικῶν ἀντιλήψεων. 

Στό πέμπτο κεφάλαιο, καί μέ ἀφορμή τά γεγονότα τῆς πτώσεως τῶν ‘’Δίδυμων Πύργων’’ οἱ συγγραφεῖς κάνουν λόγο γιά ἕνα «παγκόσμιο ἐμφύλιο πόλεμο» (σ. 174), ἐνῶ ἀπορρίπτουν τήν παλαιότερη ἑρμηνεία περί τῆς «συγκρούσεως τῶν πολιτισμῶν» (σ. 176), πού εἶχε τότε προκαλέσει καί στήν Ἑλλάδα ἀρκετές ἀντιδράσεις. Οἱ ἴδιοι οἱ συγγραφεῖς ἰσχυρίζονται σωστά ὅτι ἡ άπόγνωση δέν δημιουργεῖ ἀντίσταση. Παρενθετικῶς -καί σχετικά μέ τόν χαρακτῆρα μιᾶς μελλοντικῆς ἐπαναστάσεως- μπορεῖ νά ὑπομνησθεῖ στό σημεῖο αὐτό ἡ ἄποψη πού εἶχε διατυπώσει ἄλλοτε ὁ Μ. Μπακούνιν (1814-1876): «Οὔτε ἡ ἀθλιότητα κι ἡ ἀπελπισία μαζί εἶναι ἀρκετές γιά νά προκαλέσουν τήν Κοινωνική Ἐπανάσταση. […] Γιά νά φτάσουμε ἐκεῖ εἶναι ἀπαραίτητο νά διαθέτει ὁ λαός ἕνα κοινό ἰδανικό, ἀναπτυγμένο ἱστορικά μέσα ἀπ’ τά βάθη τοῦ λαϊκοῦ ἐνστίκτου […] Εἶναι ἀναγκαῖο νά ἔχει ὁ λαός μία γενική ἰδέα γιά τό δίκιο του καί μιά βαθιά, θρησκευτική, ἄν θέλετε, πίστη σ’ αὐτό τό δίκιο. Ὅταν αὐτή ἡ ἰδέα κι αὐτή ἡ πίστη συνδυάζονται στό λαό μέ τήν ἀθλιότητα πού τόν ὁδηγεῖ στήν ἀπελπισία, τότε ἡ Κοινωνική Ἐπανάσταση εἶναι ἀναπόφευκτη, βρίσκεται κοντά καί καμιά δύναμη δέν μπορεῖ νά τῆς ἀντισταθεῖ» (Κρατισμός καί ἀναρχία, μετ. Γ. Γαλανόπουλος, Ἐλεύθερος τύπος, Ἀθήνα 1979, σ. 36). Σέ κάθε περίπτωση, εἶναι ἀναμφισβήτητο ὅτι «ὅλη ἡ στρατηγική τῆς παγκοσμιοποίησης ἀρνεῖται τήν ἀνθρώπινη ἀξιοπρέπεια» (σ. 186). 

Τό ἕκτο κεφάλαιο περιέχει ἀναφορές στήν παγκοσμιοποίηση μέ ἐπίκεντρο τήν πολύπαθη Λατινική Ἀμερική (σσ. 196-213). 

Τά ἑπόμενα κεφάλαια (7ο καί 8ο) περιλαμβάνουν τίς τοποθετήσεις τῶν συγγραφέων ἀπέναντι στήν κυριαρχία τοῦ καπιταλισμοῦ τόν ὁποῖο χαρακτηρίζουν «μηδενιστικό» (σ. 219). Δέν λείπουν καί ἐδῶ οἱ ἱστορικές ἀναφορές καί τά παραδείγματα (ἀπό τά βιβλικά κείμενα, τόν Ἀριστοτέλη, τήν μεσαιωνική φιλοσοφία καί τόν Μάρξ) σχετικά μέ τόν τρόπο χρήσεως τῆς ἰδιοκτησίας (σσ. 224-240). Συναφῶς προσθέτουν οἱ δύο συγγραφεῖς μία προσέγγιση, ἰδιαιτέρως ἐπίκαιρη, πού ἀφορᾶ στήν σχέση ἰδιοκτησίας καί τόκου, θυμίζοντας ὅτι «λόγῳ τῶν ὀλέθριων συνεπειῶν τοῦ τόκου ἡ Βίβλος, ὁ Ἀριστοτέλης καί ἄλλοι ζητοῦν τήν ἀπαγόρευσή του» (σ. 265). 

Πάντως δέν εἶναι βέβαιο ὅτι σήμερα οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἕτοιμοι γιά μία «ὑπέρβαση τοῦ καπιταλισμοῦ», ἐνῶ παράλληλα ἐλλοχεύει ὁ κίνδυνος «νά σαγηνευτοῦν ἀπό τόν λαϊκιστικό φασισμό, ἀνησυχητικά σημάδια τοῦ ὁποίου ὑπάρχουν ἤδη σέ ὁλόκληρη τήν Εὐρώπη» (σ. 280). Περιττό νά ἀναφερθῶ ἐδῶ στό νεοφασιστικό μόρφωμα πού ἀναπτυχθεῖ ἐπικινδύνως καί στήν Χώρα μας. 

Στό 8ο κεφάλαιο οἱ συγγραφεῖς ἐπισημαίνουν τόν ρόλο τῆς Ἐκκλησίας στήν παγκοσμιοποιημένη καπιταλιστική οἰκονομία. Γενικῶς εἶναι ὀρθό ὅτι «οἱ Ἐκκλησίες δέν μποροῦν νά κατανοήσουν ὅτι οἱ ὑποσχέσεις τοῦ ΔΝΤ καί τῆς Παγκόσμιας Τράπεζας γιά τήν ‘’καταπολέμηση τῆς φτώχειας’’ ὑπηρετοῦν τά συμφέροντα τῶν πιστωτῶν» (σ. 296). Ὁμοίως, οἱ Ἐκκλησίες ὀφείλουν, κατά τούς συγγραφεῖς, νά ἀναθεωρήσουν τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο ἀντιμετωπίζουν τήν ἰδιοκτησία τοῦ κεφάλαιου. 

Σέ μία γενικότερη ἀποτίμηση, τό βιβλίο προτείνει τήν ἀλλαγή πορείας ὥστε νά μήν καταστραφεῖ ἡ ἀνθρωπότητα καί ἡ φύση. Οἱ προτάσεις τῶν συγγραφέων εἶναι μέν ρεαλιστικές, ἀλλά εἶμαι τῆς γνώμης ὅτι ὁ κόσμος δέν εἶναι συνολικά ἕτοιμος (ἤ δέν ἔχει ἀκόμα τήν δύναμη) νά ἀλλάξει τήν πραγματικότητα στήν ὁποία ζεῖ. 

(Το παρόν δημοσιεύθηκε στόν ''Νέο Ἑρμή τόν Λόγιο'', τ. 8)