Ο ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΤΕΤΡΑΔΙΟ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ

Όταν το 2004 πρωτοπαρουσίασα με το Πολύτροπον Το Τετράδιο του Πατριάρχη στη Σύμη, δεν φανταζόμουν την κατοπινή πορεία του. Σταθμός στην παρουσίασή του ήταν σίγουρα το 6ο Φεστιβάλ Θρησκευτικής Μουσικής στην Πάτμο (Σεπτ. 2006), όπου η πρόσκληση του διευθυντή Άλκη Μπαλτά, σπουδαίου μαέστρου και συνθέτη, με έφερε στην απίστευτη θέση να συμπράξω με καλλιτέχνες μεγάλου διαμετρήματος: Γιάννης Φέρτης και Μαρίνα Ψάλτη (αφηγητές), Μαίρη Έλεν Νέζη και Μαρία Μητσοπούλου (σοπράνο), Θανάσης Αποστολόπουλος (πιάνο). Από την Πάτμο είναι και οι φωτογραφίες που δημοσιεύονται εδώ.

Τότε δεν ήξερα το κείμενο του Νίκου Μπακουνάκη για το Τετράδιο του Πατριάρχη. Το βρήκα αργότερα, εντελώς τυχαία, και το αναδημοσιεύω εδώ από το ΒΗΜΑ (21-3-1999) φίλοι μου. Έχει σημασία πώς ένας άνθρωπος του Πολιτισμού, όπως ο φίλος και Πατρινός Νίκος Μπακουνάκης, εκτιμά τη νεανική ποιητική ανθολογία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Ιδού το κείμενό του:

Αυτόγραφες σελίδες από τα «Ποιήματα» του Δημητρίου Αρχοντώνη, μαθητή της Ιεράς Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, κατοπινού Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Ανθολόγιο ελλήνων ποιητών και ταυτόχρονα καταγραφή της διαδικασίας διαμόρφωσης ενός ανθρώπου με αφετηρία τα χρόνια της εφηβείας του. Η θεολογική γνώση και η ποιητική ευαισθησία ομού και αδιαιρέτως.

Τι κοινό μπορεί να έχουν ο πατριάρχης Βαρθολομαίος, κατά κόσμον Δημήτριος Αρχοντώνης, και ο γάλλος φιλόσοφος Ζακ Ντεριντά; Φαινομενικά καμία, εκτός από μια διάθεση αποδόμησης της δικής τους προσωπικής ιστορίας, ασυνείδητη για τον πρώτο, συνειδητή, λόγω επαγγέλματος, για τον δεύτερο. Η σύγκριση, αυθαίρετη και οπωσδήποτε ανομοιογενής, εκτός αν θεωρήσουμε ότι και ο Ντεριντά είναι κατά έναν τρόπο πατριάρχης, προκαλείται από τη σχεδόν ταυτόχρονη έκδοση δύο «αυτογράφων» και αυτοβιογραφικών βιβλίων, που υπογράφονται το ένα από τον Δημήτριο Αρχοντώνη και το άλλο από τον Ζακ Ντεριντά (με τη συνεργασία της Κατρίν Μαλαμπού).

Στην πρώτη περίπτωση πρόκειται για τα «Ποιήματα» του Δημητρίου Αρχοντώνη, μια χειρόγραφη ανθολόγηση ποιημάτων, που πέρα από την παιδευτική λειτουργία της (η αντιγραφή, ακόμη και σήμερα, είναι μια άσκηση συγκέντρωσης και εξοικείωσης με τη γλώσσα), αποκαλύπτει τη διαδικασία συγκρότησης μιας ευαισθησίας, ενός ποιητικού οράματος, που, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, μπορεί να συμβαδίζει με το θεολογικό όραμα. Η ανθολόγηση αυτή, ένα είδος προσωπικού ποιητικού εγκολπίου, περιλαμβάνει 79 ποιήματα 32 ελλήνων ποιητών και τριών ξένων, του Λαμαρτίνου, του Κίπλινγκ και του Πολ Βερλέν. Το ενδιαφέρον είναι ότι η περιπλάνηση στο σώμα της ελληνικής ποίησης αναδύεται μέσα από το κλίμα της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, της οποίας ο Δημήτριος Αρχοντώνης υπήρξε μαθητής και, πολύ αργότερα, βοηθός του Σχολάρχη. Η πρώτη εγγραφή χρονολογείται τον Νοέμβριο του 1954, όταν ο Δημήτριος Αρχοντώνης ήταν μαθητής της Α' Λυκείου. Είναι το ποίημα του Ιωάννου Πολέμη «Εις τον Δημήτριον Βικέλαν», μια λυρική επίκληση της δημιουργικότητας και της λυτρωτικής λειτουργίας της μνήμης: «Ετσι κι ο δούλος ο πιστός, έτσι πιστός και συ/ δεν έκρυψες το τάλαντο σε χέρσας γης τα βάθη». Η τελευταία εγγραφή χρονολογείται τον Μάρτιο του 1970 ­ ένα ποίημα του Ουράνη ­, όταν ο Δημήτριος Αρχοντώνης είναι βοηθός Σχολάρχη της Χάλκης.

Ο Δημήτριος Αρχοντώνης διετέλεσε μαθητής της Θεολογικής Σχολής Χάλκης από το 1954 ως το 1961. Οι εκδότες του χειρόγραφου τετραδίου των «Ποιημάτων» (ο Σύνδεσμος των Μεγαλοσχολιτών της Αθήνας) στον πρόλογό τους μας πληροφορούν ότι ο κατοπινός πατριάρχης, μέσα στο ειδυλλιακό φυσικό περιβάλλον της Χάλκης, εκφράζεται κυρίως με τη λειτουργική ζωή, ιδιαίτερα ό,τι έχει σχέση με την κατάκτηση της θεολογικής γνώσης, και με τη συστηματική ανάγνωση της λογοτεχνίας. Είναι χαρακτηριστικό, όπως μας πληροφορούν οι εκδότες, ότι ο Δημήτριος Αρχοντώνης δεν επιδόθηκε στην εκμάθηση της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής και ότι έψαλλε «πρακτικά».

Από τους ποιητές που ανθολογούνται περισσότερο θα αναφέρουμε τους αναπόφευκτους και «σχολικούς» Γεώργιο Δροσίνη και Ιωάννη Πολέμη αλλά δεν θα αδιαφορήσουμε μπροστά στην πυκνή παρουσία του Κ. Π. Καβάφη (με τη σειρά εγγραφής «Θερμοπύλες», «Κεριά», «Η πόλις», «Τείχη», «Che fece... il gran rifiuto», «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον»), του «περιθωριακού» και «νοσηρού» Λαπαθιώτη και του Κωστή Παλαμά. Οι εγγραφές οκτώ ποιημάτων του Παλαμά (ο «δημοφιλέστερος» ποιητής της ανθολογίας μαζί με τον Δροσίνη) αποδεικνύουν την αυθεντική λειτουργία του ως εθνικού ποιητή σε μια εποχή που τα μηνύματα του νεωτερισμού συναντούν αδιαπέραστους τοίχους.