Τετάρτη 20 Φεβρουαρίου 2008

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΦΩΤΕΙΝΟΣ - ΕΝΑΣ ΦΑΝΑΡΙΩΤΗΣ ΕΚ ΠΑΛΑΙΩΝ ΠΑΤΡΩΝ


Ο εκ Παλαιών Πατρών Φαναριώτης λόγιος, ιστοριογράφος, ποιητής και μουσικός Διονύσιος Φωτεινός έδρασε στη Ρουμανία στις αρχές του 19ου αιώνος.
Για την πατρινή καταγωγή του μας πληροφορεί ο ίδιος ο Φωτεινός, όταν στον πρόλογο του έργου του «Νέος Ερωτόκριτος» υπογράφει ως «ελάχιστος ομογενής Διονύσιος Φωτεινός, ο εκ Παλαιών Πατρών της εν Πελοποννήσω Αχαΐας». Με ανάλογο τρόπο, που δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης της καταγωγής του, ο Φωτεινός υπογράφει και διάφορα μουσικά του χειρόγραφα: «Παρ’ εμού Διονυσίου Βατάχου του εκ Παλαιών Πατρών της εν Πελοποννήσω Αχαΐας» και σε άλλο μουσικό του χειρόγραφο: «Τόδε υπάρχει σύνθεμα εμού Διονυσίου εκ των Πατρών της πόλεως, του Πελοποννησίου».
Γεννήθηκε στην Πάτρα, λοιπόν, το έτος 1777. Πρόκειται για χρονολογία στην οποία καταλήγουν νεώτερες έρευνες, καθώς παλαιότερα είχε υιοθετηθεί από Ρουμάνους, αλλά και Έλληνες ιστορικούς, όπως ο Νίκος Σβορώνος, το έτος 1769 ως χρονολογία γέννησης του Φωτεινού. Σίγουρη είναι η ημερομηνία και χρονολογία θανάτου του Φωτεινού: 10 Οκτωβρίου του 1821, ημέρα Δευτέρα, στο Βουκουρέστι, πάνω στην ακμή της ηλικίας του, 44 ετών.

Ο πατέρας του Διονυσίου ήταν ο περίφημος ψάλτης και ιατρός Αθανάσιος Φωτεινός, καταγόμενος από τα Νεζερά της Αχαΐας. Ο Αθανάσιος άσκησε την ψαλτική του τέχνη και την ιατρική επιστήμη, για ένα μεγάλο διάστημα στην Κωνσταντινούπολη. Επειδή, μάλιστα, γνώριζε την τουρκική γλώσσα, εισχώρησε στους κοσμικούς κύκλους της Πόλεως και πέτυχε να προσληφθεί ως επίσημος ιατρός του Σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ (1778-1789). Μετά τον θάνατο του Σουλτάνου, για άγνωστους ακόμα λόγους, επέστρεψε με την οικογένειά του στην Πελοπόννησο και «έζη βίον ευδαιμονέστατον».
Η Κωνσταντινούπολις, όμως, φαίνεται ότι ήταν το σημείο αναφοράς της οικογένειας Φωτεινού, γι’ αυτό ο Διονύσιος μετέβη εκεί από την Πάτρα για ευρύτερες σπουδές. Δεν έχουμε ένδειξη του χρόνου της μετάβασής του στην Πόλη. Καθ’ ον χρόνον διέμενε εκεί σπουδάζοντας –ο Ρουμάνος ιστορικός Victor Papacostea υποθέτει ότι εφοίτησε στην Πατριαρχική Σχολή–πέθανε ο πατέρας του Αθανάσιος, καθώς τραυματίστηκε σοβαρά το πόδι του σε κυνηγετικό ατύχημα.
Η μητέρα του Διονυσίου Διαμάντα, επειδή δεν είχε πλέον κανένα προστάτη, αφού ο γιος της ήταν στην Κωνσταντινούπολη, πάντρεψε την κόρη της Πασχαλίτσα, μεταξύ των τέκνων της οποίας ήταν και ο Ηλίας Φωτεινός, ανιψιός του Διονυσίου, ο οποίος μας έχει διασώσει πολύτιμες πληροφορίες για τον θείο του.
Στην Πόλη ο Διονύσιος τελειοποίησε την μουσική του κατάρτιση –είχε μυηθεί στην εκκλησιαστική μουσική από τον πατέρα του– κοντά στους μεγάλους διδασκάλους Ιάκωβο Πρωτοψάλτη και Πέτρο Βυζάντιο, «των οποίων υπήρξε μιμητής», όπως σημειώνει ο μετέπειτα Ρουμάνος μαθητής του Anton Pann.
Όμως ο Διονύσιος δεν έμεινε πολύ στην Κωνσταντινούπολη. Πήγε στην Βλαχία, όπου τότε ήκμαζαν τα ελληνικά γράμματα και γι’ αυτό μετανάστευαν εκεί πολλοί σύγχρονοί του. Στην Βλαχία πρέπει να έφθασε περί το 1797 και αρχικά εργάστηκε ως ψάλτης και διδάσκαλος της εκκλησιαστικής μουσικής. Γνώριζε, επίσης, την ανατολική ενόργανη μουσική, αλλά έπαιζε και κλειδοκύμβαλο (πιάνο), το οποίο μόλις είχε εισαχθεί στην Βλαχία.
Ως καλός μουσικός, ιστοριογράφος, ευφάνταστος ανεκδοτολόγος και συνθέτης επιγραμμάτων πολιτικού περιεχομένου, ο Διονύσιος κατέκτησε την συμπάθεια της κοινωνίας του Βουκουρεστίου και μπήκε στην φαναριώτικη αυλή ως Βατάχος (έπαρχος, επιθεωρητής) υπό την προστασία του μεγάλου μπάνου (κυβερνήτη) Δημητράκη Γκίκα, στο σπίτι του οποίου διέμεινε ως δάσκαλος των παιδιών του. Συν τω χρόνω κατέλαβε αξιόλογα αξιώματα στην χώρα και το 1812 διετέλεσε ισπράβνικ (νομάρχης) στην Γιαλομίτζα της Βλαχίας. Ο ηγεμόνας της Βλαχίας Ιωάννης Καρατζάς, ο οποίος φοβόταν μήπως γράψει μελανές σελίδες γι’ αυτόν ο Φωτεινός στο έργο του «Ιστορία της Δακίας», του απένειμε το 1818 το αξίωμα του μεγάλου σερδάρη (το οποίο έφερε ο αρχηγός του ιππικού).
Ο Φωτεινός μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία, πιθανώς από τον στενό του φίλο Ιακωβάκη Ρίζο Νερουλό, και πολλές φορές στα έργα του στιγματίζει την τουρκική τυραννία. Κάποιοι Ρουμάνοι ερευνητές προσπάθησαν να τον εμφανίσουν ως αντίθετο στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, πράγμα που δεν ευσταθεί. Στην πραγματικότητα ο Φωτεινός υπήρξε γνήσιος Φαναριώτης και πατριώτης.
Ο Φωτεινός παντρεύτηκε την 1η Ιουνίου 1820 «μίαν κακοαναθρεμμένην και ασελγή κόρην», όπως την χαρακτηρίζει ο ανιψιός του Ηλίας, η οποία «διά τας κακάς επιθυμίας της επιβουλεύθη και την ιδίαν αυτού ζωήν και εκατώρθωσε να τον ποτίση μυστικώς δηλητήριον». Ο Διονύσιος πέθανε ένα χρόνο και τέσσερις μήνες μετά το γάμο του, αφού έζησε λίγο καιρό και με τους δικούς του ανθρώπους, την μητέρα του και την αδελφή του, που ήλθαν από την Πελοπόννησο λόγω της κήρυξης εκεί της Επανάστασης. Κηδεύθηκε με επισημότητα στον ναό «των Αγίων» στο Βουκουρέστι.
Όσο είναι περίεργο ότι ο Διονύσιος Φωτεινός ως μεγάλος μουσικός δεν είναι μέχρι σήμερα γνωστός, άλλο τόσο «είναι απορίας άξιον», σημειώνει ο ιστορικός Θωμόπουλος, «ότι ούτε ο Κ. Σάθας εις την Νεοελληνικήν Φιλολογίαν του, ούτε ο επανορθώσας τας ελλείψεις του Ανδρόνικος Δημητρακόπουλος έγραψάν τι περί του Φωτεινού». Ο δεινός φιλόλογος, ο μεγάλος ιστορικός, ο εξαιρετικός μελοποιός, ο σατιρικός ποιητής, αυτός λοιπόν ο ευρυμαθέστατος και πολυγραφότατος Πατρινός, ίσταται πάντοτε μπροστά μας προς ανακάλυψιν. Το πολυσχιδές έργο του περιμένει τους μελετητές που θα το ερευνήσουν και θα το δημοσιεύσουν ανασύροντάς το από την αφάνεια.
Θεωρώ πως η περίπτωσή του είναι μοναδική και γι’ αυτό πρέπει να προβληθεί όχι απλώς ως Πατρεύς λόγιος τους 18ου αι., αλλά ως Πατρινός λόγιος με διεθνή ακτινοβολία, που μπορεί μάλιστα να αποτελέσει και συνδετικό κρίκο μεταξύ ημών και των Ρουμάνων, οι οποίοι τον τιμούν εξαιρετικά ως μέγα διδάσκαλό τους και πηγή των ρουμανικών γραμμάτων.

Απόσπασμα από υπό δημοσίευσιν εργασία του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου για τη ζωή και το έργο του Διονυσίου Φωτεινού.

7 σχόλια:

Peter Saliba είπε...

Δεν μπορώ να πώ τίποτα παρα μόνο είσαι ωραίος!!! Μου έφτιαξες πραγματικά όταν έβαλες αυτό το άρθρο!!!! Καλό κουράγιο!
Πέτρος

Ανώνυμος είπε...

ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΟΥ!!! ΜΕ ΤΗΝ ΑΔΕΙΑ ΣΟΥ ΘΕΛΩ ΝΑ ΓΡΑΨΩ ΔΥΟ ΠΡΑΓΜΑΤΑΚΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΦΙΛΟ ΤΟΥ Δ. ΦΩΤΕΙΝΟΥ, ΤΟΝ ΙΑΚΩΒΑΚΗ ΡΙΖΟ-ΝΕΡΟΥΛΟ...Ο ΙΑΚΩΒΟΣ ΡΙΖΟΣ-ΝΕΡΟΥΛΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΑΔΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΧΡΗΜΑΤΙΣΕ ΠΡΕΣΒΥΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΚΑΙ ΑΠΕΒΙΩΣΕ ΕΚΕΙ ΤΟ 1849. ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗΝ ΚΗΔΕΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΠΡΟΕΣΤΗ Ο ΤΟΤΕ ΟΙΚΟΥΜ. ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΑΝΘΙΜΟΣ Ο Δ', ΜΕΤΑ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙ ΑΥΤΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ, ΕΤΕΘΗ Η ΚΑΝΟΝΙΚΗ ΒΑΣΗ ΕΠΙ ΤΗΣ ΟΠΟΙΑΣ ΣΤΗΡΙΧΘΗΚΕ Η ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ Η ΟΠΟΙΑ ΩΣ ΓΝΩΣΤΟ ΑΠΟ ΤΟ 1833 ΕΙΧΕ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΕΙ ΑΓΝΩΜΟΝΩΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΑΝΟΝΙΚΑ KAI EIXE ΑΠΟΣΧΙΣΤΕΙ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΙΚΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΡΜΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ ΚΩΝ/ΛΕΩΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΣΜΟΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΡΧΟΝΤΙΑ ΤΟΥ. ME ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΤΗΣ ΚΗΔΕΙΑΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥΛΟΥ ΕΠΑΥΣΕ ΤΟ "ΤΕΧΝΑΖΕΣΘΑΙ ΠΕΡΙ ΤΑ ΙΕΡΑ" ΚΑΙ ΕΠΙΣΗΜΩΣ ΖΗΤΗΘΗΚΕ Η ΚΑΝΟΝΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ Η ΟΠΟΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΝΟΝΙΚΗ ΑΝΑΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΗ ΣΥΝΟΔΟ ΤΟΥ ΙΟΥΝΙΟΥ ΤΟΥ 1850. ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ! Π.Θ.

Ανώνυμος είπε...

Ἐλλογιμώτατε κε Ἀνδριόπουλε, ξαφνιάστηκα εὐχάριστα ἅμα τῇ ἀναγνώσει τοῦ ἄρθρου σας γιὰ τὸν Διονύσιο Φωτεινό. Ἀπὸ ὅσα ὀλίγα μὰ διαφωτιστικὰ μᾶς ἀναφέρετε, ἡ μελέτη σας δείχνει νὰ συνιστᾷ πρωτότυπη ἔρευνα ὑψηλῶν φιλολογικῶν, μουσικολογικῶν καὶ ἱστοριογραφικῶν προδιαγραφῶν. Ἀναμένω μὲ ἰδιαίτατο ἐνδιαφέρον νὰ τὴν κρατήσω στὰ χέρια μου ὁλοκληρωμένη. Εἴθε τὸ παράδειγμά σας νὰ ἐμπνεύσει καὶ ἄλλους ἐρευνητὲς καὶ λογίους. Εἰκάζω πὼς καὶ ἡ ἀκαδημαϊκὴ κοινότητα θὰ ἀξιολογήσει θετικὰ τὴν προσφορὰ σας στὴν φιλολογικὴ ἔρευνα. Συγχαρητήρια!

Πραΰθυμος

panagiotisandriopoulos είπε...

Aγαπητοί μου Peter Saliba και Πραϋθυμε,
Σας ευχαριστώ για τα καλά σας λόγια και την αγάπη σας. Πιστέψτε με, η μόνη μου φιλοδοξία είναι η ανάδειξη σπουδαίων Πατρινών ιστορικών μορφών που κείνται, δυστυχώς, στη λήθη. Η όποια εργασία μου θέλει να προβάλει παρασιωπημένες μορφές και θέματα που θα πρέπει να γνωρίζουμε, νομίζω, σε όλες τους τις διαστάσεις. Για μένα είναι τιμή να ασχολούμαι με προσωπικότητες όπως ο Διονύσιος Φωτεινός. Είναι ακόμα και μια "βουτιά" στο ιστορικό παρελθόν, που τόσο με ενδιαφέρει και με συγκινεί.

Αχιλλέας είπε...

Φίλτατε Παναγιώτη,

Συγχαρητήρια για τη συνοπτική, πλην όμως άκρως εμπεριστατωμένη, αναφορά σου στον Διονύσιο Φωτεινό. Πρόκειται, όντως, για σημαντικότατη (πολυδιάστατη και πολυτάλαντη) φυσιογνωμία (έγραψα κι εγώ, πρότριτα, ένα αντίστοιχο πυκνό λήμμα περί του Διονυσίου, για την ρωσική εγκυκλοπαιδεία ПРАВОСЛАВНАЯ ЭНЦИКЛОПЕДИЯ).
Αναμένουμε, με εύλογο ενδιαφέρον, τη δημοσίευση της σχετικής εργασίας σου. Σημείωσε, παρακαλώ, ότι -πέρα της υπάρχουσας εκτενούς περί αυτού βιβλιογραφίας (που είμαι βέβαιος ότι γνωρίζεις καλά)- ετοιμάζεται (στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας) και ειδική μουσικολογική διατριβή, από τον Nikolae Gheorghiţă ...

Εγκάρδια χαιρετίσματα

panagiotisandriopoulos είπε...

Aγαπητέ μου Αχιλλέα,
Το μήνυμά σου με χαροποίησε όλως ιδιαιτέρως! Συγχαίρω που με το κείμενό σου σε Ρωσική εγκυκλοπαιδεία συνέβαλες έτι μάλλον στην διεθνοποίηση του Δ. Φωτεινού. Η δική μου εργασία είναι η αποτύπωση ανακοινώσεώς μου σε Συμπόσιο της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών, που διευθύνει, όπως γνωρίζεις, ο αειθαλής Τάσος Γριτσόπουλος. Δεν είναι εξαντλητική, αλλά παραθέτει νέα στοιχεία, κυρίως φιλολογικού περιεχομένου, γιατί όπως λές το μουσικό του έργο είναι ήδη αντικείμενο διδακτορικής διατριβής.
Να είσαι πάντα καλά, δημιουργικός και δυναμικός κατά πάντα!

Ανώνυμος είπε...

ΚΑΙ ΕΙΣ ΑΝΩΤΕΡΑ ΕΙΣ ΑΜΦΟΤΕΡΟΥΣ(ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΑΙ ΑΧΙΛΛΕΑ)!!!Π.Θ.

Related Posts with Thumbnails