ΜΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗ ΑΝΝΑ ΑΧΜΑΤΟΒΑ

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

Tatiana Victoroff, Anna Akhmatova. Requiem pour l’ Europe, Éditions CH-Gollion, 2010, σελ. 224 

Το βιβλίο τῆς T. Victoroff γιά τήν Ἄννα Ἀχμάτοβα (1889-1966), μία ἀπό τίς σπουδαιότερες φυσιογνωμίες τῆς ρωσσικῆς λογοτεχνίας τοῦ 20οῦ αἰ., εἶναι μία σημαντική ἐργασία στόν χῶρο τῆς συγκριτικῆς λογοτεχνίας. 

Ὁ ἀναγνώστης ἔχει τήν δυνατότητα νά δεῖ ὄχι ἁπλῶς μία «δυνατότητα βιογραφίας» τῆς Ἀχμάτοβα μέσα ἀπό τούς στίχους της (ἐνδεικτικῶς βλ. σ. 20, σσ. 92-93, σ. 187), ἀλλά καί μία σειρά προσεγγίσεων στά ποιήματά της, μέ ἔμφαση τόσο στά μοτίβα (σ. 39: «τό ἐπικό μοτίβο») καί τίς εἰκόνες (σ. 19: «τό βασίλειο τῶν σκιῶν», σ. 114: «τό ὕδωρ», σ. 200: «ὁ καθρέφτης»), ὅσο καί στό περιεχόμενό τους (σ. 53: «ἡ νοσταλγία τῆς ἐρωτικῆς πίστης», σ. 67: «τό λυρικό ἐγώ», σ. 67: «τό ποίημα καί «ὁ ποιητής», σ. 73: «ἡ ποίηση τοῦ διαλόγου», σ. 108: «ἡ ὑπέρβαση τοῦ θανάτου», σ. 147: «ἀπό τό τραγικό στό παράλογο», σ. 166: «ὁ ποιητικός λόγος ὡς προσευχή», σ. 185: «τό παράλογο τοῦ θανάτου»). 

Διερευνᾶ, ἐπίσης διαξοδικά, ἡ Victoroff τίς ἐπιδράσεις τῶν μεγάλων Ρώσσων λογοτεχνῶν τοῦ 19ου καί τοῦ 20οῦ αἰ. στό συνολικό ἔργο τῆς Ἀχμάτοβα, ὅπως τοῦ Πούσκιν (σ. 26), τοῦ Ντοστογιέφσκι (σ. 45, σ. 59), τοῦ Παστερνάκ (σ. 79, σ. 107), τοῦ Μαντελστάμ (σ. 101) καί τοῦ Πιλνιάκ (σ. 132).

Μεταξύ τῶν ζητημάτων πού ἀπασχόλησαν τήν Ἀχμάτοβα καί εἶναι εἶναι κυρίαρχα στό βιβλίο πού παρουσιάζω σήμερα, εἶναι δύο ἰδιαίτερες σχέσεις, κατ’ ἀρχάς ἡ σχέση τοῦ ποιήματος μέ τόν ποιητή (σ. 67) καί ἐν συνεχείᾳ ἡ σχέση τοῦ ποιήματος μέ τόν ἀναγνώστη. Γράφει σχετικῶς ἡ Ἀχμάτοβα ὅτι «δέν εἶναι ἡ ποίηση πού ἀλλάζει, εἶναι ὁ ἀναγνώστης πού δέν καταφέρνει νά παρακολουθήσει τόν ποιητή» (σ. 77). Παρά ταῦτα, ἡ Ἀχμάτοβα θεωρεῖ τόν ἀναγνώστη ὡς εἶδος «συνδημιουργοῦ» (σ. 171). 

Μεταξύ τῶν ἀποτιμήσεων τῆς Victoroff μπορεῖ νά κρατήσει κανείς τήν ἐπισήμανση ὅτι «ἡ Ἀχμάτοβα ἐνσαρκώνει τόν ποιητῆ πού πολεμᾶ ἐναντίον τοῦ χάους γιά νά δώσει μορφή στούς στίχους του καί νά τούς ὁδηγήσει στήν ὕπαρξη» (σ. 211). Ἔτσι ἡ ποίηση τῆς Ἀχμάτοβα κατανοεῖται ὡς ἕνας καθολικός ἀγώνας, διά τῆς τέχνης καί τῆς δημιουργικότητας, ἐναντίον τῆς βαρβαρότητας καί τοῦ χάους. 

Τό βιβλίο τῆς Victoroff μπορεῖ νά ἐνδιαφέρει τόν ἀσχολούμενο μέ τήν ἑρμηνευτική τῆς ποίησης καί γενικῶς τόν ποιητή, καί βεβαίως τόν εἰδικό μελετητή τῆς ποίησης τῆς Ἀχμάτοβα. Ἔχει σημασία νά προσθέσω ὅτι τά ποιήματα τῆς Ἀχμάτοβα πού προσεγγίζονται στήν ἐργασία τῆς Victoroff, παρατίθενται καί στό ρωσσικό πρωτότυπο καί στήν γαλλική μετάφρασή τους. Ἡ βιβλιογραφία, στό τέλος τῆς μελέτης, εἶναι πολύ εἰδική ἀλλά ὄχι ἐξαντλητική (σσ. 221-224).